1. Đại cương:
- NMS là một cấp cứu trong chuyên khoa tâm thần, đe dọa cuộc sống của bệnh nhân, xảy ra bất cứ lúc nào trong quá trình điều trị do dùng thuốc chống loạn thần, tỷ lệ tử vong > 30%.
- NMS xảy ra với tỷ lệ 0,01 đến 0,02% đối với bệnh nhân điều trị thuốc do dùng thuốc chống loạn thần
- Các yếu tố thuận lợi:
+ Do dùng liều quá cao
+ Do tăng liều quá nhanh
+ Bệnh nhân có mất nước, tiêu chảy, rối loạn nước điện giải
2. Cơ chế bệnh sinh:
- Hiện nay cơ chế chưa rõ, có một số giả thuyết về cơ chế bệnh sinh như sau:
- Do thuốc chống loạn thần đối kháng với thụ thể D2, đặc hiệu ở vùng hạ đồi, gây tăng thân nhiệt, rối loạn cơ chế điều hòa thân nhiệt, giãn mạch dưới da, vã mồ hôi…
- Các thuốc chống loạn thần gây tăng hoạt tính giao cảm của tuỷ thượng thận phóng thích nhiều catecholamine gây rối loạn bệnh cảnh, tổn thương các cơ quan
3. Triệu chứng lâm sàng:
- Các triệu chứng lâm sàng thường kéo dài từ 12h đến 72h và có thể tới 10 hoặc 14 ngày nếu không điều trị
- Các triệu chứng trong giai đoạn sớm có thể được chẩn đoán sai lầm là do hành vi kích động hoặc biểu hiện của bệnh tâm thần
- Các triệu chứng bao gồm:
+ Sốt cao có khi 39 - 40 độ C
+ Hội chứng ngoại tháp: Cứng cơ kết hợp rối loạn vận động
+ Ra nhiều mồ hôi
+ Nhịp thở nhanh nông, suy hô hấp
+ Dấu hiệu mất nước: Môi khô, khát nước…
+ Rối loạn ý thức
+ Rối loạn cơ tròn: đại tiểu tiện không tự chủ
- Cận lâm sàng :
+ Bạch cầu tăng
+ CPK tăng (bình thường <25UI/L)
4. Chẩn đoán( theo tác giả Levenson 1985)
4.1. Tiêu chuẩn chính:
- Sốt
- Cứng cơ
- CPK tăng
4.2.Tiêu chuẩn phụ:
- Tăng nhịp tim
- Tăng HA, HA dao động
- Khát nước
- Vã mồ hôi
- Run
- Đại, tiểu tiện không tự chủ
- Rối loạn ý thức
- Không nói
- Bạch cầu tăng
4.3. Chẩn đoán xác định:
Khi có đủ 3 tiêu chuẩn chính hoặc 2 tiêu chuẩn chính và 4 tiêu chuẩn phụ
5. Điều trị:
5.1. Khi phát hiện NMS phải ngừng ngay thuốc chống loạn thần đang dùng là biện pháp rất quan trọng và chuyển đến ngay khoa HSCC
5.2. Điều trị đặc hiệu:
- Dantrolence: Liều khởi đầu 0,25- 2mg/kg/lần có thể dùng lại sau 6-12h. liều tối đa 5mg/kg/24h. Sau khi NMS ổn định có thể dùng thêm 10 ngày
- Bromocrypline: liều khởi đầu 2,5mg/lần có thể dùng lặp lại sau 6-8 giờ. Sau khi NMS ổn định có thể dùng thêm 10 ngày
- Amantadin: Liều khởi đầu 100mg, sau 12 giờ có thể lặp lại. liều tối đa 400mg/ 24 giờ
- Diazepam: Liều khởi đầu 0,2- 0,25mg/kg/lần liều tối đa 1mg/kg/24 giờ
5.3. Điều trị triệu chứng:
- Hạ sốt: Lau mát, acetaminophen
- Bồi phụ nước điện giải dựa vào phác đồ điều trị mất nước của bộ y tế
- Nuôi dưỡng đầy đủ các chất dinh dưỡng qua sonde hoặc đường truyền tĩnh mạch
- Rối loạn nhịp tim: Thuốc chống loạn nhịp
- Tùy theo triệu chứng mà có điều trị phù hợp cho các triệu chứng đó
6. Tiên lượng:
- Tử vong >30%, hiện nay còn 10% cho các thuốc chống loạn thần thế hệ mới
- Nếu chẩn đoán sớm và điều trị đúng, tích cực có thể phục hồi hoàn toàn sau 2-14 ngày
- Nếu chẩn đoán muộn, điều trị khó khăn và có thể để lại nhiều di chứng nặng nề. Tử vong do NMS thường do suy hô hấp, suy thận cấp, đông máu rải rác nội mạch
- Cần chẩn đoán sớm khi bệnh nhân xuất hiện sốt cao, không giải thích được lý do, vã mồ hôi, mặt tái, mệt mỏi.
Tác giả: BSCKI. Lê Văn Hào